Terapijski odnos

Piše: Prof. dr. Jasna Veljković

Terapijski odnos je jedan potpuno specifican odnos koji se zasniva izmedju  pacijenta (klijenta) i njegovog psihoterapeuta. Pacijent ili klijent je reč koja označava osobu koja ulazi u psihoterapijski proces, odnosno psihoterapijski odnos sa svojim terapeutom. U psihoanalitički orijentisanim pristupima, koristi se pretežno reč pacijent dok se u humanističko-egzistencijalističkim pristupima, koristi izraz klijent. Ovaj odnos je neponovljiv i ne liči ni na jedan drugi odnos u životu.U velikoj meri ovaj odnos je u samom početku odredjen i ličnostima dve osobe koje sede jedna preko puta druge. U samom početku terapije, imamo samo ove dve ličnosti, koje su se sastale radi toga da bi postigli zajedničkim radom  postavljene psihoterapijske ciljeve.

Jedan od istaknutih psihoanalitičkih psihoterapeuta, W. Bion je isticao anksioznost pred nepoznatim u samom poečtku terapije, kod oba njena učesnika.To je nešto o čemu je potrebno govoriti kako bi se omogućio dalji rad.

Tvorac Klijentom usmerene terapije, K. Rodžers je isticao da ovaj odnos nipošto ne sme da nalikuje niti odnosu: učitelj-učenik, niti odnosu roditelj-dete, niti odnosu vodja i vodjeni. Egzisteniclistički orijentisani psihoterapijski pristupi, koji su bazirani na osnovama  egistencijalističke filozofije M.Bubera, Ž.P. Sartra, K.Jaspresa i dr., ističu  kategoriju odgovornost za sopstveni život. Primenjeno u psihoterapijskom procesu, to podrazumeva kategoriju odgovornosti za sebe i za sopstvenu terapiju. To je moguće samo ako se izmedju klijenta i njegovog terapeuta uspostavi jedan otvoren ljudski odnos, koji karakteriše uzajamnost i poverenje. Poverenje se ne može stvoriti “preko noći”,niti sme biti bazirano na “moći” psihoterapeuta kao “sveznajućeg”, jer on to nije. Za stvaranje psihoterapijskog odnosa, potrebno je vreme, za to je potrebno da se terapijski odnos svori i razvije. Dakle, taj odnos nipošto ne bi smeo biti hijerarhijski, jer takav odnos je automatski zavistan odnos, kao izmedju roditelja i deteta, gde dete sluša roditeljske savete a ne razmišlja sopstvenom glavom. Zavistan odnos nije u dovoljnoj meri dvosmeran i ne omogućava dovoljan protok komunikacije izmedju terapeuta i njegovog klijenta. Sa druge strane, u jednom momentu terapijskog procesa, terapeut postaje klijentu jedina osoba iz njegovog života, koja zna o njemu više nego bilo koja druga osoba iz njegovog realnog života. Klijent može razviti zavisnost od terapeuta u terapijskom odnosu a zadatak terapeuta je to da osvetliiI razmotri zajedno sa klijentom a ne da podrži. Podržavanje bilo koje vrste zavisnosti u terapijskom odnosu, blokira terapijski napredak i produžava terapijski proces, Terapijski odnos je  kao kuća koja se gradi od temelja do krova. Naravno, sa neminovnim zastojima koji se dešavaju u toj gradnji a zavisno i od materijala koji nam je u gradnji na raspolaganju. Jer, ljudi su sazdani od različitih materijala a osim toga neko ne želi da zida kuću, već samo da promeni raspored prostorija u stanu. Za realizaciju psihoterapijskih ciljeva, potrebno je vreme. a sa druge strane ovaj posao je ekstremno osetljiv i ponekad je potrebno da terapeut stavi časovničarska uveličavajuća stakla,kako bi sagledao funkcionisanje tog mehanizma, koji se zove ljudski um, ljudska duša i emocje.

Dakle ovaj odnos, ima svoje trajanje kroz terapijski process. Medjutim, na pitanje – da li terapijski odnos završava kad i terapija, daćemo negativan odgovor.Ovaj odnos kako započne prvim susretim izmedju terapeuta i klijenta, pre no što krene sam terapijski proces, tako i ne završava poslednjim susretom terapeuta iklijenta. On traje mnogo duže, zapravo čitav život, jer klijent unosi u sebe jedan deo svog terapeuta i iskustva koje je steako sa njime u terapijskom procesu. Upravo zato se i efekti terapijske promene, najčešće ne vide odmah, već mnogo kasnije, kroz vreme.

Važno je istaći da pre nego što se  terapeut i njegov klijent  upuste u put  promene, potrebno je sačiniti terapijski ugovor koji štiti klijenta,terapeuta i samu terapiju od subjektivnih i objektivnih činilaca koji mogu ugroziti terapijski process. Terapijski odnos zahteva obostrano ulaganje: terapeut ulaže svoje znanje, vreme, svoju ličnost, intelekt kao i sosptvene emocije. Klijent ulaže svoje vreme, novac i sopstvena iskustva i emocije.

Ovaj odnos nije imun na različite uticaje od spolja i od iznutra. Ataci na terapijski odnos mogu biti pokrenuti različitim spoljnjim ali i unutrašnjim faktorima koji proističu iz samog klijenta, kao i njegovih prethodnih iskustava, prepoznatih i neprepoznatih u odnosu sa važnim drugima. Neprocenjivo važan faktor terapijskog odnosa je empatija, što predstavlja razumevanje klijenta od strane terapeuta ne samo na kognitivnom već i emocionalnom nivou. Sa druge strane uslov za empatiju je identifikacija sa drugom osobom, osetiti kako se druga osoba oseća.Ta empatija, podrazumeva i kritičnost terapeuta u tom smislu, da zadržava svo vreme terapijskog procesa jedan opeservirajući, kritički deo ličnosti, koji je u stanju permanentno da sagledava sebe, klijenta kao i tok odnosa koji se uspostavlja izmedju njih tokom terapijskog procesa.

Terapijski odnosi razlikuju se u različitim psihoterapijskim modalitetima. Akcenat na negovanju i razvijanju terapijskog odnosa pre svega je naglašen u psihoanalitički orijentisanim psihoterapijskim pravcima. Postoji i relativno noviji psihoanalitički orijentisani pristup koji se naziva relacionom analizom, odnosno analizom odnosa. Sa druge strane u egzistencijalistički orijentisanim psihoterapijskim pravcima, čiji je najuticajniji živi predstavnik je američki psihoterapeut jevrejsko-ruskog porekla, Irvin Jalom, veoma se neguje odnos izmedju terapeuta i njegovog klijenta kao najvažniji alat lečenja. On daje dobre lekcije mladim terapeutima, pišući o sopstvenom radu sa klijentima i evenetualnim greškama, koje je nesporno čini svaki terapeut u svom radu. Jer psihoterapeuti nisu svemoćna bića, koja sve znaju i “čitaju” u momentu dušu onoga koji sedi preko puta njih. To su već priče o predrasudama o psihoterapeutima i psihoterapiji, koje su mnogobrojne i o kojima ćemo svakako pisati u nekom od narednih tekstova.